Original Article el1 H enswmˆtwsh thc Plhroforik c kai thc Plhroforik c UgeÐac sta progrˆmmata spoud n twn tmhmˆtwn kai sqol n Episthm n UgeÐac thc tritobˆjmiac ekpaðdeushc sthn Ellˆda MarÐa-Aggelik StamoÔlh 1, Qarˆlampoc Mpal c 2, Iwˆnnhc Apostolˆkhc 3 1 TEI Ajhn n, Sqol DioÐkhshc kai OikonomÐac, Tm ma DioÐkhshc Monˆdwn UgeÐac kai Prìnoiac, Ellˆda 2 Ergast rio Plhroforik c thc UgeÐac, Tm ma Noshleutik c, EKPA, Ellˆda 3 Ejnik Sqol Dhmìsiac UgeÐac, Tm ma DioÐkhshc kai Orgˆnwshc Uphresi n UgeÐac, Ellˆda PerÐlhyh Σκοπός: Στην παρούσα εργασία μελετώνται τα μαθήματα Πληροφορικής και Πληροφορικής Υγείας των προγραμμάτων σπουδών των τμημάτων και σχολών Επιστημών Υγείας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, με κύριο σκοπό τον προσδιορισμό του επιπέδου των γνώσεων και των δεξιοτήτων που παρέχουν στου αποφοίτους τους σε θέματα Πληροφορικής της Υγείας. Μέθοδος: Για την καταγραφή των μαθημάτων Πληροφορικής και Πληροφορικής Υγείας χρησιμοποιήθηκαν τα προγράμματα σπουδών που είναι διαθέσιμα στους επίσημους διαδικτυακούς τόπους των αντίστοιχων τμημάτων ή σχολών. Τα μαθήματα κατηγοριοποιήθηκαν με βάση το περιεχόμενο, τους διδακτικούς στόχους και το πρόγραμμα σπουδών τους, καθώς και με βάση τους «Στόχους της Εκπαίδευσης των Επαγγελματιών Υγείας στην Πληροφορική», όπως αυτοί προσδιορίζονται από την Αμερικάνικη Ενωση Ιατρικής Πληροφορικής (American Medical Informatics Association, ΑΜΙΑ). Αποτελέσματα: Η έρευνά μας κατέδειξε ότι τα περισσότερα από τα μαθήματα επικεντρώνονται, κυρίως, στις εισαγωγικές έννοιες και στις εφαρμογές και όχι σε προχωρημένα θέματα Πληροφορικής, γεγονός που οδηγεί, τελικά, στη δημιουργία χρηστών των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και όχι ειδικών της Πληροφορικής της Υγείας/Ιατρικής Πληροφορικής. Συμπεράσματα: Η παρούσα μελέτη επισημαίνει την επιτακτική ανάγκη για προσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών των τμημάτων Επιστημών Υγείας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα στις σύγχρονες εκπαιδευτικές απαιτήσεις, ώστε να καταστεί εφικτή η παροχή των απαραίτητων και ολοκληρωμένων γνώσεων στους αποφοίτους τους στον τομέα των τεχνολογιών της πληροφορίας στο χώρο της υγείας. Lèxeic kleidiˆ Πληροφορική της Υγείας, Ιατρική Πληροφορική, Εκπαίδευση, Προγράμματα Σπουδών Επιστημών Υγείας Correspondence to: MarÐa-Aggelik StamoÔlh TEI Ajhn n, Sqol DioÐkhshc kai OikonomÐac, Tm ma DioÐkhshc Monˆdwn UgeÐac kai Prìnoiac Taqudromik DieÔjunsh: ArgostolÐou 67, TK 18345 Mosqˆto, Ellˆda E mail: mstamouli@yahoo.com EJBI 2012; 8(1):el1 el9 received: January 18, 2012 accepted: April 7, 2012 published: June 15, 2012 1 Eisagwg Οι διεθνείς τεχνολογικές εξελίξεις στους τομείς της Πληροφορικής και των Τηλεπικοινωνιών, σε σχέση με την πρόοδο της Ιατρικής και των υπόλοιπων βασικών επιστημών, έχουν ήδη μεταβάλλει ριζικά ολόκληρο το φάσμα των υπηρεσιών υγείας στις αναπτυγμένες χώρες. Οι εφαρμογές της Πληροφορικής της Υγείας έχουν σκοπό την εισαγωγή πληροφοριακών συστημάτων και μεθόδων στους οργανισμούς φροντίδας υγείας, ώστε να συνεισφέρουν στην εύρεση λύσεων για προβλήματα που σχετίζονται με την διαχείριση της πληροφορίας και της γνώσης και να οδηγήσουν
el2 Σταμούλη, Μπαλής, Αποστολάκης Η Πληροφορική Υγείας στα προγράμματα Επιστημών Ψγείας στη βελτίωση της διοίκησης των οργανισμών υγείας και των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας [1]. Με τις εφαρμογές Πληροφορικής της Υγείας είναι δυνατόν να επιταχυνθούν ή ακόμα και να ξεπεραστούν οι συμβατικές διαδικασίες περίθαλψης, πρόληψης και διάγνωσης ασθενειών, αφού με τη χρήση των υπηρεσιών της Τηλεϊατρικής μπορεί να πραγματοποιηθεί η παροχή αξιόπιστων υπηρεσιών υγείας ακόμη και στα πιο απομακρυσμένα μέρη. Εργαλεία όπως ο ηλεκτρονικός φάκελος ασθενούς, η δυνατότητα προσπέλασης σε ιατρικά δεδομένα από διαφορετικά σημεία και η ηλεκτρονική κάρτα υγείας μπορούν να αλλάξουν ριζικά το τοπίο στην παροχή αποτελεσματικών υπηρεσιών υγείας [2]. Είναι, επομένως, αδιαμφισβήτητη η ανάγκη για συνεχή εκπαίδευση και κατάρτιση των επαγγελματιών υγείας στις τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, προκειμένου να επιτευχθεί αποτελεσματικότερα η ενσωμάτωση αυτών των τεχνολογιών στο χώρο της υγείας [3, 4, 5]. Σήμερα, παγκοσμίως, προσφέρονται πολλά ακαδημαϊκά προγράμματα στον τομέα της Πληροφορικής της Υγείας, είτε σε προπτυχιακό είτε σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Επίσης, πολλά τμήματα ή σχολές επιστημών υγείας έχουν συμπεριλάβει μαθήματα Πληροφορικής στα προγράμματα σπουδών τους, ώστε να παρέχουν στους αποφοίτους τους γνώσεις Πληροφορικής [3]. Ωστόσο, ο όρος «επαγγελματίας στην πληροφορική της υγείας»[6] δεν έχει ακόμη καθοριστεί με σαφήνεια. Μπορεί να αναφέρεται είτε σε απλούς χρήστες των Τεχνολογιών της Πληροφορίας στην υγεία είτε σε εξειδικευμένους στην Ιατρική Πληροφορική [5, 6]. Για το λόγο αυτό, και δεδομένου ότι υπάρχει μεγάλη ποικιλία από εκπαιδευτικά προγράμματα σε όλο τον κόσμο, έχει ευρέως αναγνωριστεί η δημιουργία ενός κοινού εκπαιδευτικού πλαισίου στον τομέα της Πληροφορικής Υγείας/Ιατρικής Πληροφορικής. Στο ίδιο πλαίσιο, η Διεθνής Ενωση Ιατρικής Πληροφορικής (International Medical Informatics Association - IMIA) ανακοίνωσε συγκεκριμένες διεθνείς εκπαιδευτικές προτάσεις, οι οποίες θα πρέπει να υιοθετηθούν από τα πανεπιστήμια και άλλους εκπαιδευτικούς οργανισμούς [7, 8, 9], που καθορίζουν αν οι απόφοιτοί τους είναι απλώς χρήστες των Τεχνολογιών της Πληροφορίας ή είναι εξειδικευμένοι στην Πληροφορική της Υγείας. Επιπλέον, στις ΗΠΑ, είναι διαθέσιμη για περισσότερο από δέκα χρόνια η διαδικασία πιστοποίησης στη Νοσηλευτική Πληροφορική, δεδομένου ότι η αμερικανική Ενωση Νοσηλευτών υιοθέτησε το πεδίο εφαρμογής και τα πρότυπα για την Πρακτική της Νοσηλευτικής Πληροφορικής, η οποία καθορίζει τις δεξιότητες και τις γνώσεις που πρέπει να έχουν οι νοσηλευτές για να ενσωματώσουν αποτελεσματικά τις τεχνολογίες της πληροφορίας και των επικοινωνιών στη νοσηλευτική τους πράξη. Αυτές οι ικανότητες περιλαμβάνουν τρία διαφορετικά επίπεδα γνώσεων/δεξιοτήτων, τα ακόλουθα: α) βασικές δεξιότητες χρήσης ηλεκτρονικού υπολογιστή, όπως επεξεργασία κειμένου, λογιστικά φύλλα, βάσεις δεδομένων κ.λπ. β) δυνατότητες πλοήγησης, αναζήτησης και ανάκτησης πληροφοριών από το διαδίκτυο κ.λπ. και γ) γενική γνώση εννοιών πληροφορικής σχετικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων, την εμπιστευτικότητα και την ασφάλεια των πληροφοριών στη νοσηλευτική πρακτική, την ερμηνεία των πληροφοριών των ασθενών, τη χρησιμότητα των εφαρμογών πληροφορικής στον τομέα της νοσηλευτικής κ.λπ. [10]. Εχουν διεξαχθεί πολλές έρευνες διεθνώς για την καταγραφή των μαθημάτων Πληροφορικής και Πληροφορικής Υγείας στις σχολές των Επιστημών Υγείας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης [11, 12, 13]. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, υπάρχουν υποχρεωτικά μαθήματα Ιατρικής Πληροφορικής για τους φοιτητές της Ιατρικής από το 1970 [13]. Στις ΗΠΑ, μία έρευνα που διεξήχθη σε 266 προγράμματα Νοσηλευτικής έδειξε ότι περισσότερα από σαράντα τοις εκατό (40%) των προπτυχιακών προγραμμάτων και περίπου το ένα τρίτο (1/3) από τα μεταπτυχιακά προγράμματα περιλαμβάνουν μαθήματα που καλύπτουν θέματα Πληροφορικής, όπως ο ηλεκτρονικός φάκελος ασθενών, η ηθική/δεοντολογική χρήση των πληροφοριακών συστημάτων, οι δεξιότητες της νοσηλευτικής πληροφορικής, τα πληροφοριακά συστήματα στη νοσηλευτική πρακτική, η εκπαίδευση, η διοίκηση, η έρευνα κ.α. [14]. Αντίστοιχη έρευνα στην Ελλάδα δεν έχει διεξαχθεί μέχρι στιγμής. Κύριος σκοπός της εργασίας αυτής, αρχικά, είναι η καταγραφή και η αποτύπωση των μαθημάτων που εντάσσονται στα θεματικά αντικείμενα της Πληροφορικής και Πληροφορικής Υγείας, στα τμήματα και τις σχολές Επιστημών Υγείας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης της Ελλάδας, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο. Στη συνέχεια, γίνεται μια προσπάθεια διερεύνησης των εκπαιδευτικών τάσεων αυτών των τμημάτων ανάλογα με τους στόχους, το περιεχόμενο και τα προγράμματα σπουδών τους, με βάση την κατηγοριοποίηση των μαθημάτων αυτών βασιζόμενοι στα κριτήρια και τους κανόνες που προσδιορίζονται από την Αμερικανική Ενωση Ιατρικής Πληροφορικής (American Medical Informatics Association - AMIA), όσον αφορά στο βασικό επίπεδο των γνώσεων των τεχνολογιών της πληροφορίας των επαγγελματιών υγείας [15]. Σε αυτό το σημείο είναι χρήσιμο να επισημάνουμε ότι στην Ελλάδα η τριτοβάθμια εκπαίδευση περιλαμβάνει δύο διαφορετικούς τύπους ιδρυμάτων: τα Πανεπιστήμια (Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα-ΑΕΙ) και τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΤΕΙ). Και οι δύο αυτοί τύποι παρέχουν πανεπιστημιακά πτυχία και περιλαμβάνουν ξεχωριστά ακαδημαϊκά τμήματα. Μερικά από αυτά τα τμήματα, για διοικητικούς λόγους, ομαδοποιούνται σε ακαδημαϊκές σχολές, ενώ άλλα, για πρακτικούς ή ιστορικούς λόγους, δεν αποτελούν μέρος καμίας σχολής. Ετσι, μπορεί, να υπάρχει «Ιατρική Σχολή» και «Τμήμα Ιατρικής» που να ανήκει στη Σχολή Επιστημών Υγείας ενός Πανεπιστημίου, και τα οποία να οδηγούν στην απόκτηση ισότιμου πτυχίου. EJBI Volume 8 (2012), Issue 1 c 2012 EuroMISE s.r.o.
Σταμούλη, Μπαλής, Αποστολάκης Η Πληροφορική Υγείας στα προγράμματα Επιστημών Ψγείας el3 2 Diejn c Eurwpaðk Pragmatikìthta Στην Ευρωπαϊκή Ενωση η Ιατρική Πληροφορική (ο όρος χρησιμοποιείται συχνά ως ταυτόσημος με τον όρο Πληροφορική της Υγείας) [16] θεωρείται ότι μπορεί να προάγει και να εξελίξει τις υπηρεσίες υγείας, καθώς και να καταστήσει εφικτή την ποιοτική παροχή τους ακόμη και στα πιο απομακρυσμένα μέρη του κόσμου [16, 17]. Οι υπηρεσίες τηλεϊατρικής, ο ηλεκτρονικός φάκελος και τα διασυνδεδεμένα ιατρικά δίκτυα μπορούν να συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στην Αγγλία τα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα Πληροφορικής της Υγείας εστιάζουν στην παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών υγείας. Για παράδειγμα, στο Πανεπιστήμιο City του Λονδίνου, οι γνώσεις και οι δεξιότητες που προσφέρονται στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Ιατρικής Πληροφορικής, στοχεύουν: i) στον τρόπο με τον οποίο οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ενισχύσουν την οργάνωση και την παροχή αποτελεσματικών υπηρεσιών υγείας, ii) στην απόκτηση δεξιοτήτων για την ενσωμάτωση και τη χρήση των ΤΠΕ και των σύγχρονων συστημάτων λήψης αποφάσεων στην αντιμετώπιση πολύπλοκων προβλημάτων, αλλά και στην ενίσχυση της οργάνωσης των υπηρεσιών υγείας [18]. Στην Αυστρία οι σπουδές Ιατρικής Πληροφορικής εστιάζουν στην ποιότητα των πληροφοριών, στη δομή της ιατρικής πληροφορίας και στο σχεδιασμό και την υποστήριξη ιατρικών συστημάτων [19]. Στη Γερμανία τα καινοτόμα προγράμματα σπουδών Ιατρικής Πληροφορικής, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, στοχεύουν στην παραγωγή εξειδικευμένου προσωπικού με γνώσεις που α) συνδυάζουν την Πληροφορική με τις ιδιαιτερότητες του ιατρικού τομέα, και β) καλύπτουν ποικίλα θέματα όπως ο ηλεκτρονικός φάκελος, η επεξεργασία ιατρικών εικόνων, η ιατρική προσομοίωση, η βιοπληροφορική και τα πρότυπα μετάδοσης ιατρικών δεδομένων [8]. Στην Ιρλανδία, το μεταπτυχιακό πρόγραμμα Ιατρικής Πληροφορικής στοχεύει στην παροχή εξειδικευμένων γνώσεων προκειμένου να αποκτήσουν οι φοιτητές ολοκληρωμένη εικόνα του ρόλου των ΤΠΕ στον τομέα της υγείας και να κατανοήσουν τις αρχές που διέπουν την Πληροφορική της Υγείας. Επιπλέον, στόχοι είναι α) η μελέτη των εφαρμογών της Πληροφορικής Υγείας με έμφαση στη θεωρία και την πράξη, και β) η εκτίμηση ιατρικών, νομικών και ηθικώνδεοντολογικών ζητημάτων, καθώς και η αναγκαία υποστήριξη στη μεθοδολογία της έρευνας στο συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο [20]. Η ΑΜΙΑ, προκειμένου να συμβάλει στην επίτευξη των «Στόχων της Εκπαίδευσης των Επαγγελματιών Υγείας στην Πληροφορική», όπως αυτοί προσδιορίστηκαν στο εαρινό της συνέδριο το 1999 [15], ανακοίνωσε το 2005 την έναρξη του «10 10 Προγράμματος Εκπαίδευσης στην Πληροφορική» με απώτερο στόχο την παροχή εκπαίδευσης και κατάρτισης σε 10.000 επαγγελματίες υγείας των ΗΠΑ στην εφαρμοσμένη Ιατρική Πληροφορική και Πληροφορική της Υγείας μέσα σε 10 χρόνια. Πολλά ακαδημαϊκά ιδρύματα συμμετέχουν στο πρόγραμμα και παρέχουν βασικές γνώσεις Πληροφορικής Υγείας αλλά, επίσης, και εξειδικευμένες γνώσεις, όπως είναι ο ηλεκτρονικός φάκελος υγείας, η ανταλλαγή ιατρικών πληροφοριών, τα πρότυπα, η ορολογία και η αποφυγή ιατρικών λαθών [21]. Τα Πανεπιστήμια Claremont Graduate University και το Oregon Health & Science University το 2007 διεξήγαγαν μια έρευνα με στόχο την αξιολόγηση του 10 10 προγράμματος της ΑΜΙΑ. Οι συμμετέχοντες ήταν απόφοιτοι του προγράμματος και τα αποτελέσματα κατέδειξαν ότι το πρόγραμμα ανταποκρίνεται σε ικανοποιητικό βαθμό στους στόχους της ΑΜΙΑ και στις ανάγκες και προσδοκίες των συμμετεχόντων, ενώ υπάρχουν περιθώρια για βελτιωτικές ενέργειες στο πεδίο του παρεχόμενου διδακτικού περιεχομένου των μαθημάτων και των εφαρμοζόμενων πρακτικών παροχής του προγράμματος [22]. Προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα Ιατρικής Πληροφορικής διεξάγονται και σε άλλα πανεπιστήμια της Ευρώπης αλλά και παγκοσμίως. Κοινός τελικός στόχος όλων είναι η δημιουργία υψηλού επιπέδου εξειδικευμένων επιστημόνων, οι οποίοι με τις γνώσεις τους στην Πληροφορική θα συμβάλλουν στην παροχή ποιοτικότερων και αποτελεσματικότερων υπηρεσιών υγείας [23]. 3 MejodologÐa H KathgoriopoÐhsh twn majhmˆtwn Plhroforik c kai Plhroforik c thc UgeÐac twn tmhmˆtwn kai sqol n Episthm n UgeÐac Η καταγραφή όλων των μαθημάτων Πληροφορικής και Πληροφορικής της Υγείας που διδάσκονται στα τμήματα και τις σχολές Επιστημών Υγείας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης της Ελλάδας πραγματοποιήθηκε μέσα από τα προγράμματα σπουδών που υπάρχουν στους επίσημους Διαδικτυακούς τους τόπους [24]. Στη συνέχεια, τα μαθήματα κατηγοριοποιήθηκαν ανάλογα με το περίγραμμα, την αναλυτική περιγραφή του περιεχομένου και τους διδακτικούς στόχους τους, όπως προσδιορίζονται στα προγράμματα σπουδών τους. Οι κατηγορίες δημιουργήθηκαν και τα μαθήματα εντάχθηκαν σε αυτές με βάση τους «Στόχους της Εκπαίδευσης των Επαγγελματιών Υγείας στην Πληροφορική» της ΑΜΙΑ [15], αναφορικά με τις βασικές απαιτούμενες γνώσεις και δεξιότητες για τους επαγγελματίες υγείας. Αναλυτικά, οι κατηγορίες αυτές έχουν ως εξής:
el4 Σταμούλη, Μπαλής, Αποστολάκης Η Πληροφορική Υγείας στα προγράμματα Επιστημών Ψγείας PÐnakac 1: Ta kôria eur mata sqetikˆ me ta maj mata twn Teqnologi n thc PlhroforÐac anˆ epðpedo spoud n. Επίπεδο Πλήθος Πλήθος Μέση Ελάχιστος Μέγιστος Σπουδών τμημάτων μαθημάτων τιμή αριθμός αριθμός και ποσοστά και ποσοστά μαθημάτων μαθημάτων Προπτυχιακό 51 (58.6%) 113 (48.3%) 2.22 1 12 Μεταπτυχιακό 36 (41.4%) 121 (51.7%) 3.36 1 20 Σύνολα 87 (100%) 234 (100%) 2.69 1 20 Εισαγωγικές Εννοιες: Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει βασικές έννοιες και ορισμούς της Πληροφορικής και της Πληροφορικής Υγείας, ιστορικά στοιχεία, τα λειτουργικά συστήματα, τη δομή υλικού Η/Υ, τον αυτοματισμό γραφείου, τις έννοιες δικτύων, την ορολογία της Πληροφορικής Υγείας, τα πεδία εφαρμογής της, την παρουσίαση διαδεδομένων εφαρμογών Πληροφορικής σε οργανισμούς φροντίδας υγείας κ.ά. Εφαρμογές στην Υγεία: Περιλαμβάνει τα μαθήματα τα οποία εστιάζουν στην ανάπτυξη, τη λειτουργία, και την αξιολόγηση εφαρμογών Η/Υ σε όλα τα επίπεδα και τις ειδικεύσεις του χώρου της υγείας, όπως είναι τα Πληροφοριακά Συστήματα Νοσοκομείου, ο Ηλεκτρονικός Φάκελος Ασθενή, οι Βάσεις Δεδομένων, οι εφαρμογές Βιοπληροφορικής και Τηλεϊατρικής, η επεξεργασία βιοϊατρικών σημάτων-εικόνων κ.ά. Λογισμικό: Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει τα μαθήματα όπου διδάσκονται οι θεμελιώδεις αρχές και έννοιες του προγραμματισμού, η σχεδίαση και ανάπτυξη εφαρμογών με τη χρήση των γλωσσών προγραμματισμού, η επίλυση προβλημάτων με τη χρήση Η/Υ. Οι συνηθέστερες γλώσσες προγραμματισμού που διδάσκονται είναι οι C, C++, Perl, Basic, Prolog, Visual Basic.net, Java κ.ά. Τεχνολογία: Περιλαμβάνει τα μαθήματα που εστιάζουν στη διαχείριση και τη λειτουργία του ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού, στην αξιολόγηση της τεχνολογίας των ιατρικών συσκευών, στους ορισμούς της τεχνολογίας, στη νανοτεχνολογία, στη βιοϊατρική ηλεκτρονική, στα όργανα μέτρησης κ.ά. Υλικό: Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει μαθήματα των οποίων ο βασικός επιδιωκόμενος στόχος είναι η κατανόηση από τους φοιτητές των αρχών συντήρησης των οργάνων μέτρησης και ιατρικών συσκευών, των ορίων και κανονισμών ασφαλείας του εργαστηριακού εξοπλισμού κ.ά. Μετά τον προσδιορισμό των παραπάνω κατηγοριών, ακολούθησε η κατηγοριοποίηση όλων των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων. Η κατηγοριοποίηση αυτή κατέδειξε ότι ένα πρόγραμμα σπουδών μπορεί να ανήκει ταυτόχρονα σε παραπάνω από μία από τις ανωτέρω κατηγορίες, δεδομένου ότι μπορεί να προσφέρει μαθήματα που καλύπτουν πολλά γνωστικά πεδία πληροφορικής, όπως βασικές έννοιες και ορισμούς της Πληροφορικής, ανάπτυξη, λειτουργία και αξιολόγηση εφαρμογών Πληροφορικής στην υγεία, αξιολόγηση και έλεγχο ιατρικών συσκευών κ.α. Μετά την ολοκλήρωση της ένταξης των προγραμμάτων σπουδών στις παραπάνω κατηγορίες, πραγματοποιήθηκε η προσεκτική κωδικοποίηση τους ακολουθώντας τους κανόνες της εννοιολογικής συνέπειας και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε η επεξεργασία και ανάλυση των δεδομένων με το πρόγραμμα στατιστικής επεξεργασίας PASW (SPSS) [25]. 4 Apotelèsmata Kuriìtera Eur mata 4.1 Maj mata Plhroforik c anˆ EpÐpedo Spoud n Η λίστα με όλα τα τμήματα και τις σχολές Επιστημών Υγείας των ΑΕΙ και ΤΕΙ της χώρας αποκτήθηκε από την επίσημη ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων της Ελλάδας [24]. Σύμφωνα με τα προγράμματα σπουδών τους, σχεδόν εξήντα τοις εκατό (58,6%) των τμημάτων περιλαμβάνουν μαθήματα Πληροφορικής σε προπτυχιακό επίπεδο και περίπου σαράντα τοις εκατό (41,4%) έχουν μαθήματα Πληροφορικής σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Ο συνολικός αριθμός των μαθημάτων Πληροφορικής σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο είναι 234. Κατά μέσο όρο, καταγράφηκαν 2,69 μαθήματα ανά τμήμα. Ο μέγιστος αριθμός των μαθημάτων Πληροφορικής στο πρόγραμμα σπουδών ενός τμήματος είναι είκοσι (20), ενώ ο ελάχιστος αριθμός είναι ένα (1), το οποίο είναι, επίσης, και η επικρατούσα τιμή. Σε επίπεδο προπτυχιακών σπουδών, ο μέσος αριθμός των μαθημάτων Πληροφορικής είναι 2,22 και ο συνολικός αριθμός είναι 113 μαθήματα. Στις μεταπτυχιακές σπουδές παρουσιάζεται μια καλύτερη εικόνα αφού οι αριθμοί αυτοί γίνονται 3,36 και 121 αντίστοιχα. Τα παραπάνω ευρήματα παρουσιάζονται αναλυτικά στον Πίνακα 1. 4.2 Sunolik Eikìna twn Majhmˆtwn Plhroforik c anˆ KathgorÐa Τα προγράμματα σπουδών των τμημάτων και σχολών Επιστημών Υγείας των ελληνικών Πανεπιστημίων και Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων επικεντρώνονται, κυρίως, στη διδασκαλία των εισαγωγικών εννοιών της πληροφορικής και των εφαρμογών στην υγεία, δεδομένου ότι καταγράφηκαν 66 μαθήματα (28,2%) που καλύπτουν τις κα- EJBI Volume 8 (2012), Issue 1 c 2012 EuroMISE s.r.o.
Σταμούλη, Μπαλής, Αποστολάκης Η Πληροφορική Υγείας στα προγράμματα Επιστημών Ψγείας el5 PÐnakac 2: Ta maj mata twn Teqnologi n thc PlhroforÐac anˆ kathgorða sta tm mata kai tic sqolèc twn Episthm n UgeÐac thc tritobˆjmiac ekpaðdeushc sthn Ellˆda. KathgorÐec Pl joc majhmˆtwn Posostˆ % Eisagwgikèc ènnoiec 24 10.3% Efarmogèc sthn ugeða 20 8.5% TeqnologÐa 4 1.7% Eisagwgikèc ènnoiec kai Efarmogèc sthn ugeða 66 28.2% Eisagwgikèc ènnoiec kai TeqnologÐa 8 3.4% Eisagwgikèc ènnoiec kai Efarmogèc sthn ugeða kai TeqnologÐa 16 6.8% Eisagwgikèc ènnoiec kai Efarmogèc sthn ugeða kai TeqnologÐa kai Logismikì 22 9.4% Efarmogèc sthn ugeða kai TeqnologÐa 3 1.3% Eisagwgikèc ènnoiec kai Efarmogèc sthn ugeða kai Logismikì 14 6.0% Efarmogèc sthn ugeða kai TeqnologÐa kai Ulikì 10 4.3% Efarmogèc sthn ugeða kai TeqnologÐa kai Logismikì 5 2.1% Eisagwgikèc ènnoiec kai Efarmogèc sthn ugeða kai Logismikì kai Ulikì 12 5.1% Eisagwgikèc ènnoiec kai Efarmogèc sthn ugeða kai TeqnologÐa kai Logismikì kai Ulikì 10 4.3% Efarmogèc sthn ugeða kai TeqnologÐa kai Logismikì kai Ulikì 20 8.5% SÔnola 234 100.0% τηγορίες αυτές. Επιπρόσθετα, καταγράφηκαν 24 μαθήματα (10,3%) που καλύπτουν μόνο την κατηγορία των εισαγωγικών εννοιών της πληροφορικής και 9,4% του συνόλου των μαθημάτων (22 από 234 μαθήματα) που συνδυάζουν τις εισαγωγικές έννοιες πληροφορικής, τις εφαρμογές στην υγεία, την τεχνολογία και το λογισμικό. Προσδιορίστηκε, επίσης, ότι τα προγράμματα σπουδών εστιάζουν στις εφαρμογές στον τομέα της υγείας (20 μαθήματα, 8,5%), στο συνδυασμό των εφαρμογών στην υγεία, της τεχνολογίας, του λογισμικού και του υλικού (20 μαθήματα, 8,5%), καθώς και στο συνδυασμό των εισαγωγικών εννοιών της πληροφορικής, των εφαρμογών στην υγεία και της τεχνολογίας (16 μαθήματα, 6,8%). Τα προγράμματα σπουδών των τμημάτων επιστημών της υγείας καλύπτουν και άλλες κατηγορίες, αλλά με πολύ χαμηλότερα ποσοστά. Ολα τα ευρήματα παρουσιάζονται στον Πίνακα 2: 4.3 Maj mata Plhroforik c anˆ EpÐpedo Spoud n kai KathgorÐa Η καταγραφή των μαθημάτων ανά επίπεδο σπουδών κατέδειξε ότι, σε προπτυχιακό επίπεδο, η διδασκαλία εστιάζεται κυρίως στις εισαγωγικές έννοιες της πληροφορικής (19 από 113 μαθήματα αυτού του επιπέδου σπουδών, 16,8%) και στο συνδυασμό των εισαγωγικών εννοιών της πληροφορικής και των εφαρμογών στην υγεία (38 μαθήματα πληροφορικής, 33,6%). Αξίζει να σημειωθεί ότι στο ίδιο επίπεδο σπουδών το περιεχόμενο της διδασκαλίας είναι προσανατολισμένο, επίσης, στο συνδυασμό των εισαγωγικών εννοιών, των εφαρμογών στην υγεία και της τεχνολογίας (16 μαθήματα, 14,2%), αλλά και σε άλλες κατηγορίες, με πολύ, όμως, χαμηλότερα ποσοστά (βλ. Πίνακα 3). Ενδεικτικά αναφέρουμε: εισαγωγικές έννοιες, εφαρμογές στην υγεία, λογισμικό και υλικό (10,6%), εισαγωγικές έννοιες, εφαρμογές στην υγεία, τεχνολογία, λογισμικό και υλικό (8,8%) κ.λπ. Σε μεταπτυχιακό επίπεδο, η εικόνα είναι ελαφρώς διαφορετική αφού περίπου το είκοσι τρία τοις εκατό των μαθημάτων (23,1%, 28 από τα 121 μαθήματα αυτού του επιπέδου εκπαίδευσης) δίνουν έμφαση στις εισαγωγικές έννοιες και στις εφαρμογές στην υγεία, ενώ περισσότερο από δέκα έξι τοις εκατό (16,5%, 20 μαθήματα) επικεντρώνονται στο συνδυασμό των εφαρμογών στην υγεία, της τεχνολογίας, του λογισμικού και του υλικού. Επίσης, καταγράφονται 17 μαθήματα (14,0%) που εστιάζουν μόνο σε εφαρμογές στον τομέα της υγείας και περίπου δώδεκα τοις εκατό (11,6%) του συνολικού αριθμού των μαθημάτων που καλύπτουν το συνδυασμό των εισαγωγικών εννοιών, των εφαρμογών στην υγεία και του λογισμικού. Φυσικά, η διδασκαλία καλύπτει και άλλες κατηγορίες περιεχομένου, αλλά με χαμηλότερα ποσοστά. Αυτά τα ποσοστά και όλα τα παραπάνω αποτελέσματα παρουσιάζονται αναλυτικά στον Πίνακα 3. 4.4 Maj mata Plhroforik c anˆ KathgorÐa kai Tm ma/sqol Η μελέτη των προγραμμάτων σπουδών ανά τμήμα και σχολή δεν έδειξε σημαντικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με τα ευρήματα που έχουν ήδη παρουσιαστεί. Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι τα προγράμματα σπουδών των τμημάτων Νοσηλευτικής καλύπτουν κυρίως ύλη που σχετίζεται με τις εισαγωγικές έννοιες και τις εφαρμογές στην υγεία (33 από 61 μαθήματα πληροφορικής, 54,1%) ή ύλη που σχετίζεται με τις εισαγωγικές έννοιες, τις εφαρμογές στην υγεία και το λογισμικό (14 από 61 μαθήματα πληροφορικής, 23,0%). Επισημαίνεται, επίσης, ότι τα προγράμματα σπουδών των τμημάτων Ιατρικής καλύπτουν κυρίως περιεχόμενο που συνδυάζει τις εισαγωγικές έννοιες της πληροφορικής, τις εφαρμογές στην υγεία, την τεχνολογία και το λογισμικό (13 από τα 63 μαθήματα πληροφορικής, 20,6%), περιεχόμενο που συνδυάζει τις εισαγωγικές έννοιες, τις εφαρμογές στην υγεία και την τεχνολογία (11 από τα 63 μαθήματα πληροφορικής, 17,5%) και διδακτικό περιεχόμενο που προσανατολίζεται στις εφαρμογές στην υγεία, την τεχνολογία και το υλικό υπολογιστή (10 από τα 63 μαθήματα, 15,9%). Τα πιο πάνω αποτελέσματα, μαζί με τα πορίσματα για το υπόλοιπο των τμημάτων παρουσιάζονται στο Σχήμα 1.
el6 Σταμούλη, Μπαλής, Αποστολάκης Η Πληροφορική Υγείας στα προγράμματα Επιστημών Ψγείας PÐnakac 3: Ta maj mata twn Teqnologi n thc PlhroforÐac anˆ epðpedo spoud n kai kathgorða. Proptuqiakì EpÐpedo Metaptuqiakì EpÐpedo KathgorÐec Pl joc Posostˆ Pl joc Posostˆ majhmˆtwn % majhmˆtwn % Efarmogèc sthn ugeða kai TeqnologÐa kai Logismikì kai Ulikì 0 (0.0%) 20 (16.5%) Eisagwgikèc ènnoiec kai Efarmogèc sthn ugeða kai TeqnologÐa kai Logismikì 10 (8.8%) 0 (0.0%) kai Ulikì Eisagwgikèc ènnoiec kai Efarmogèc sthn ugeða kai Logismikì kai 12 (10.6%) 0 (0.0%) Ulikì Efarmogèc sthn ugeða kai TeqnologÐa kai Logismikì 0 (0.0%) 5 (4.1%) Efarmogèc sthn ugeða kai TeqnologÐa kai Ulikì 0 (0.0%) 10 (8.3%) Eisagwgikèc ènnoiec kai Efarmogèc sthn ugeða kai Logismikì 0 (0.0%) 14 (11.6%) Efarmogèc sthn ugeða kai TeqnologÐa 0 (0.0%) 3 (2.5%) Eisagwgikèc ènnoiec kai Efarmogèc sthn ugeða kai TeqnologÐa kai Logismikì 9 (8.0%) 13 (10.7%) Eisagwgikèc ènnoiec kai Efarmogèc sthn ugeða kai TeqnologÐa 16 (14.2%) 0 (0.0%) Eisagwgikèc ènnoiec kai TeqnologÐa 6 (5.3%) 2 (1.7%) Eisagwgikèc ènnoiec kai Efarmogèc sthn ugeða 38 (33.6%) 28 (23.1%) TeqnologÐa 0 (0.0%) 4 (3.3%) Efarmogèc sthn ugeða 3 (2.7%) 17 (14.0%) Eisagwgikèc ènnoiec 19 (16.8%) 5 (4.1%) SÔnola 113 (100%) 121 (100%) 5 Suz thsh - Sumperˆsmata Η ανάγκη, για επαγγελματίες υγείας με τις απαραίτητες δεξιότητες, τις αναγκαίες ικανότητες και τις κατάλληλες γνώσεις οι οποίες τους καθιστούν εξειδικευμένους στον τομέα των Τεχνολογιών της Πληροφορίας είναι ευρέως αποδεκτή όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο [19, 23]. Το γεγονός αυτό, έχει οδηγήσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση στην ενσωμάτωση όλο και περισσότερων μαθημάτων Πληροφορικής και Πληροφορικής Υγείας στα προγράμματα σπουδών των σχολών και τμημάτων Επιστημών Υγείας. Η έρευνα αυτή είχε ως στόχο την καταγραφή των μαθημάτων Πληροφορικής και Πληροφορικής Υγείας που περιλαμβάνονται στα τμήματα Επιστημών Υγείας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και είναι η πρώτη φορά που διεξάγεται τέτοια έρευνα στην Ελλάδα. Παράλληλα γίνεται προσπάθεια διερεύνησης των εκπαιδευτικών τάσεων αυτών των τμημάτων ανάλογα με τα προγράμματα σπουδών τους, με βάση συγκεκριμένη κατηγοριοποίηση που στηρίζεται στα κριτήρια και τους κανόνες που προσδιορίζονται από την Αμερικανική Ενωση Ιατρικής Πληροφορικής (American Medical Informatics Association - AMIA), σχετικά με το βασικό επίπεδο των γνώσεων των Τεχνολογιών της Πληροφορίας των επαγγελματιών υγείας [15]. Η καταγραφή των μαθημάτων Πληροφορικής και Πληροφορικής της Υγείας, πραγματοποιήθηκε μέσα από τα προγράμματα σπουδών που υπάρχουν στους επίσημους Διαδικτυακούς τόπους των ιδρυμάτων. Τα μαθήματα κατηγοριοποιήθηκαν ανάλογα με το περίγραμμα, την αναλυτική περιγραφή του περιεχομένου και τους διδακτικούς στόχους του κάθε τμήματος. Πέντε κατηγορίες δημιουργήθηκαν: i) Εισαγωγικές έννοιες ii) Εφαρμογές στην υγεία, iii) Λογισμικό, iv) Τεχνολογία και v) Υλικό. Οι κατηγορίες δημιουργήθηκαν με βάση τους «Στόχους της Εκπαίδευσης των Επαγγελματιών Υγείας στην Πληροφορική» που καθορίστηκαν στο Εαρινό Συνέδριο της ΑΜΙΑ το 1999 [15], και αφορούν τις βασικές απαιτούμενες γνώσεις και δεξιότητες των επαγγελματιών υγείας. Στη συνέχεια όλα τα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών των Επιστημών Υγείας εντάχθηκαν σε αυτές τις κατηγορίες. Το πρόγραμμα σπουδών ενός τμήματος μπορεί να ανήκει ταυτόχρονα σε παραπάνω από μία από κατηγορίες αυτές, αφού μπορεί να προσφέρει μαθήματα που καλύπτουν πολλά γνωστικά πεδία πληροφορικής. Οταν ολοκληρώθηκε η ενσωμάτωση των προγραμμάτων σπουδών των τμημάτων στις συγκεκριμένες κατηγορίες, ακολούθησε η προσεκτική κωδικοποίηση της κατηγοριοποίησης που προέκυψε. Για την κωδικοποίηση αυτή τηρήθηκαν οι κανόνες εννοιολογικής συνέπειας [25] και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε στατιστική επεξεργασία και ανάλυση των δεδομένων. Από την ανάλυση αυτή προέκυψε ότι σε προπτυχιακό επίπεδο στην Ελλάδα τα προγράμματα σπουδών των τμημάτων Επιστημών Υγείας εστιάζουν, κυρίως, σε εισαγωγικές έννοιες Πληροφορικής και Πληροφορικής της Υγείας, καθώς και στην παρουσίαση και εξοικείωση με εφαρμογές Πληροφορικής στο χώρο της υγείας. Το συμπέρασμα αυτό είναι σύμφωνο με τα ευρήματα άλλων παρόμοιων ερευνών, οι οποίες, παρά την εκτενώς τεκμηριωμένη σημασία της ενσωμάτωσης των γνώσεων και δεξιοτήτων πληροφορικής στα προγράμματα σπουδών των εκπαιδευτικών προγραμμάτων στην υγεία [14], οδήγησαν, τελικά, σε ταυτόσημα αποτελέσματα. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, μια έρευνα έδειξε ότι προπτυχιακά προγράμματα Νοσηλευτικής εστιάζουν περισσότερο στη διδασκαλία απλών δεξιοτήτων χρήσης του ηλεκτρονικού υπολογιστή και όχι σε πιο προχωρημένα θέματα που αφορούν στην Πληροφορική στο χώρο της υγείας [14], ενώ στην Κροατία, εκπαιδευτικά προγράμματα για επαγγελ- EJBI Volume 8 (2012), Issue 1 c 2012 EuroMISE s.r.o.
Σταμούλη, Μπαλής, Αποστολάκης Η Πληροφορική Υγείας στα προγράμματα Επιστημών Ψγείας el7 Sq ma 1: Arijmìc majhmˆtwn plhroforik c (suqnìthtec) anˆ kathgorða kai tm ma. Oi suqnìthtec pou den emfanðzontai sto diˆgramma eðnai mikrìterec Ðsec me trða (<= 3). ματίες υγείας επικεντρώνονται, κυρίως, στη διδασκαλία των βασικών γνώσεων πληροφορικής, ώστε να είναι ικανοί οι επαγγελματίες της υγείας να διαχειρίζονται σωστά τις πληροφορίες στο χώρο εργασίας τους [11]. Σε μεταπτυχιακό επίπεδο σπουδών η μελέτη μας κατέδειξε ότι η εικόνα είναι ελαφρώς διαφορετική, αφού εκτός από τις εισαγωγικές έννοιες της πληροφορικής και των εφαρμογών της πληροφορικής στην υγεία, τα προγράμματα σπουδών των τμημάτων των Επιστημών της Υγείας περιλαμβάνουν, επίσης, μαθήματα που προσανατολίζονται στην τεχνολογία, το λογισμικό και το υλικό. Στις ΗΠΑ, μια παρόμοια έρευνα σε μεταπτυχιακά προγράμματα Νοσηλευτικής έδειξε ότι το επίπεδο διδασκαλίας των περισσοτέρων προγραμμάτων για εφαρμογές Νοσηλευτικής Πληροφορικής αξιολογήθηκε ότι στόχευε στη δημιουργία αποφοίτων που ταξινομούνται στο επίπεδο των «προχωρημένων αρχαρίωνadvanced beginner» χρηστών [14], συμπέρασμα που προσεγγίζει τα αποτελέσματα και της παρούσας εργασίας. Σε προηγούμενο κεφάλαιο αναφέρθηκαν και άλλα μεταπτυχιακά προγράμματα σε πανεπιστήμια της Ευρώπης και σε όλο τον κόσμο, όπου σύμφωνα με τα προγράμματα σπουδών τους, φαίνεται να επικεντρώνονται σε πιο εξειδικευμένα θέματα της Πληροφορικής της Υγείας (μεταπτυχιακά προγράμματα στην Αγγλία, μεταπτυχιακά προγράμματα στη Γερμανία κ.λπ.). Ωστόσο, δεν έχουν διεξαχθεί εθνικές έρευνες στις χώρες αυτές, οι οποίες να αποτυπώνουν συνολικά το επίπεδο των γνώσεων που παρέχονται από τα συγκεκριμένα προγράμματα σε θέματα πληροφορικής. Το γεγονός ότι στην Ελλάδα πολλά μεταπτυχιακά προγράμματα είναι διαπανεπιστημιακά-διατμηματικά μπορεί να έχει παίξει ένα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της περιγραφόμενης κατάστασης, δεδομένου ότι είναι δύσκολη η παροχή εξειδικευμένων γνώσεων σε συμμετέχοντες με διαφορετικό επιστημονικό υπόβαθρο. Επίσης, μπορεί να έχει επιδράσει και το χαμηλό επίπεδο των γνώσεων Πληροφορικής που οι φοιτητές, πιθανώς, να έχουν αποκτήσει στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Οι πρωτοετείς φοιτητές θα έπρεπε να έχουν ήδη αποκτήσει τις βασικές γνώσεις Πληροφορικής από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, έτσι ώστε στα ΤΕΙ και τα Πανεπιστήμια να μπορούν να διευρύνουν τις γνώσεις αυτές και παράλληλα να εμβαθύνουν σε εξειδικευμένα πεδία της Πληροφορικής της Υγείας. Ισως θα πρέπει να διαμορφωθούν ειδικά εργαλεία και πρακτικές για την αξιολόγηση και την επικύρωση αυτής της βασικής απαιτούμενης γνώσης Πληροφορικής, όχι μόνο στη διαδικασία εισαγωγής στα προπτυχιακά προγράμματα, αλλά και στα μεταπτυχιακά. Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις θα μπορούσε να επισημανθεί ότι, παρά τη διαρκώς αυξανόμενη ανάγκη για εξειδικευμένους επαγγελματίες υγείας στις τεχνολογίες Πληροφορικής, η γενική εικόνα των τμημάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα δεν καταδεικνύει, στο σύνολό της, μια προσπάθεια προς την δημιουργία αποφοίτων με δεξιότητες ειδικών στην Πληροφορική της Υγείας, αλλά προς τη δημιουργία απλών χρηστών των Τεχνολογιών της Πληροφορίας. Αυτές οι δύο κατηγορίες χρηστών προσδιορίζονται στις «Προτάσεις της Διεθνούς Ενωσης Ιατρικής
el8 Σταμούλη, Μπαλής, Αποστολάκης Η Πληροφορική Υγείας στα προγράμματα Επιστημών Ψγείας Πληροφορικής για την εκπαίδευση σε θέματα Ιατρικής Πληροφορικής και Πληροφορικής της Υγείας» [7], όσον αφορά στο επίπεδο των γνώσεων πληροφορικής και πρακτικών δεξιοτήτων που προσφέρονται από τα εκπαιδευτικά προγράμματα των Επιστημών Υγείας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης [7]. Λίγα είναι τα τμήματα επιστημών υγείας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα που αποτελούν εξαίρεση σε αυτή την παρατήρηση και τα οποία παρέχουν πιο προχωρημένες γνώσεις και δεξιότητες στον τομέα της Πληροφορικής Υγείας. Εύκολα συμπεραίνεται ότι η παραπάνω κατάσταση μπορεί να έχει επιπτώσεις στην ομαλή λειτουργία των οργανισμών υγειονομικής περίθαλψης, λόγω της έλλειψης επαγγελματιών υγείας που ειδικεύονται στις τεχνολογίες της πληροφορίας και στην οργάνωση και διαχείριση σύγχρονων πληροφοριακών συστημάτων. Αποκαλύπτεται, επίσης, η επιτακτική ανάγκη για την προσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών των ελληνικών τμημάτων Επιστημών Υγείας στις τρέχουσες εκπαιδευτικές απαιτήσεις, προκειμένου να παρέχουν στους αποφοίτους τους τις απαραίτητες γνώσεις στον τομέα των Τεχνολογιών της Πληροφορίας στην υγεία και να τους καταρτίζουν άρτια στην ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση των πληροφοριακών συστημάτων υγείας, σύμφωνα με τις προτάσεις της Διεθνούς Ενωσης Ιατρικής Πληροφορικής (International Medical Informatics Association - IMIA) [7]. Επισημαίνουμε ότι, για να διαμορφωθεί μια τεκμηριωμένη και ολοκληρωμένη εικόνα του επιπέδου των γνώσεων πληροφορικής που παρέχονται από τα εκπαιδευτικά προγράμματα των Επιστημών Υγείας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα, σχεδιάζουμε να πραγματοποιήσουμε μία μελέτη, μέσω της οποίας θα καθοριστεί λεπτομερώς ο βαθμός υιοθέτησης/συμμόρφωσης των εκπαιδευτικών προτάσεων της ΙΜΙΑ [7] από αυτά τα προγράμματα. Με αυτό τον τρόπο, θα έχει αποκτηθεί μια ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης στην Ελλάδα, καθώς θα έχουμε κάνει όλες τις κατάλληλες συγκρίσεις όχι μόνο σε σχέση με την κατηγοριοποίηση του περιεχομένου σπουδών της ΑΜΙΑ αλλά και σύμφωνα με τις συστάσεις της ΙΜΙΑ. Επιπλέον, ως μελλοντική εργασία, σκοπεύουμε να διεξάγουμε μια έρευνα προκειμένου να καταγράψουμε την ενσωμάτωση των μαθημάτων πληροφορικής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα. Σκοπός μας είναι να προσδιοριστείτο επίπεδο των γνώσεων σε θέματα πληροφορικής που παρέχεται στους μαθητές πριν την εισαγωγή τους στα Πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ της χώρας και, συνεπώς, να αποκαλυφθούν πιθανοί λόγοι για τους οποίους τα τμήματα των Επιστημών Υγείας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα εξακολουθούν να παρέχουν στους φοιτητές τις βασικές γνώσεις πληροφορικής, οι οποίες θα έπρεπε να έχουν αποκτηθεί στη δευτεροβάθμια βαθμίδα εκπαίδευσης. Ως σύνοψη, αναφέρουμε ότι εξαιτίας της ραγδαίας ανάπτυξης των τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών και των εφαρμογών και επιδράσεών τους στο χώρο της υγείας, απαιτείται η συνεχής και εξειδικευμένη εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας σε θέματα Πληροφορικής και Πληροφορικής Υγείας, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο, σε θέματα όπως η έξυπνη κάρτα υγείας, τα συστήματα τηλεματικής, η τηλεϊατρική, η επεξεργασία ιατρικής εικόνας, η διοίκηση πληροφοριακών συστημάτων υγείας, η ασφάλεια πληροφοριακών συστημάτων υγείας κ.ά. [26]. Στόχος θα πρέπει να είναι η διαρκής προσαρμογή και ο εμπλουτισμός των προγραμμάτων σπουδών των τμημάτων Επιστημών Υγείας, προκειμένου να δημιουργούν ικανούς και επιδέξιους επαγγελματίες οι οποίοι θα μπορούν να πραγματοποιούν την καλύτερη δυνατή χρήση και να αξιοποιούν πλήρως τις νέες τεχνολογίες στον εργασιακό τους χώρο, με απώτερο σκοπό την προαγωγή της φροντίδας υγείας [27]. Ευχαριστίες Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την κα Στεργιανή Στάμου για την πολύτιμη βοήθειά της. BibliografÐa [1] Hasman A, Haux R, Albert A. A systematic view on medical informatics, Computer Methods and Programs in Biomedicine. 1996; 51:131 139. [2] Ferrer-Roca O, Kastania A, editors. Textbook of Telemedicine. Athens: Papazisis; 2009 (in Greek). [3] Hersh W. Medical informatics education: an alternative pathway for training informationists. J Med Libr Assoc. 2003; 90(1):76-79. [4] Brittain JM, Norris AC. Health informatics education and training. Health Info Libr J. 2000; 17: 117-128 [5] International Medical Informatics Association, Working Group 1. Health and Medical Informatics Education. Recommendations of the International Medical Informatics Association (IMIA) on Education in Health and Medical Informatics. Method Inform Med. 2000;39:267-277. [6] Moehr JR. Where to in the Next Ten Years of Health Informatics Education? Method Inform Med. 2006; 45: 283-287. [7] Mantas J, Ammenwerth E, Demiris G, Hasman A, Haux R, Hersh W, Hovenga E, Lun KC, Marin H, Martin-Sanchez F, Wright G. Recommendations of the International Medical Informatics Association (IMIA) on Education in Biomedical and Health Informatics, First Revision. Method Inform Med. 2010;49:105-120. [8] Leven FJ, Knaup P, Schmidt D, Wetter T. Medical informatics at Heidelberg/Heilbronn: status-evaluation-new challenges in a specialised curriculum for medical informatics after thirty years of evolution. Int J Med Inform. 2004;73:117-125. [9] Haux R, Ammenwerth E, Häber A, Hübner-Bloder G, Knaup- Gregori P, Lechleitner G, et al. Medical Informatics Education Needs Information System Practicums in Health Care Settings. Method Inform Med. 2006; 45: 294-9. [10] American Nurses Association. Scope and standards of nursing informatics practice. Washington: American Nurses Publishing; 2001. [11] Kern J. Health and medical informatics in Croatia. Health Info Libr J. 2008;25:302-308. [12] Edwards R, White M, Chappel D, Gray J. Teaching public health to medical students in the United Kingdom are the General Medical Council s recommendations being implemented? J Public Health. 1999;21(2):150-157. EJBI Volume 8 (2012), Issue 1 c 2012 EuroMISE s.r.o.
Σταμούλη, Μπαλής, Αποστολάκης Η Πληροφορική Υγείας στα προγράμματα Επιστημών Ψγείας el9 [13] Klar R. Official catalog of subject matters in medical informatics for German medical students. In: Hasman A, Albert A, Wainwright P, Klar R, editors. Education and Training in Health Informatics: Guidelines for European Curricula, Studies in Health Technology and Informatics. Amsterdam: IOS Press; 1995. p. 145-149. [14] McNeil JB, Elfrink LV, Pierce TS, Beyea CS, Bickford JC, Averill C. Nursing informatics knowledge and competencies: A national survey of nursing education programs in the United States of America. Int J Med Inform. 2005;74:1021-1030. [15] Staggers N, Gassert CA, Skiba DJ. Health professionals views of informatics education: Findings from the AMIA 1999 Spring Conference. J Am Med Inform Assoc. 2000;7(6):550-558. [16] Iakovidis I. Towards a health telematics infrastructure in the European Union. Stud Health Technol Inform. 2000;76:23-33. [17] Roger-France F. WHO views on perspectives in health informatics. Int J Med Inform. 2000;58-59:11-19. [18] Robinson L, Bawden D. Information (and library) science at City University London; 50 years of educational development. J Inform Sci. 2010;36(5):631-654. [19] Haux R. Biomedical and health informatics education at UMIT-approaches and strategies at a newly founded university. Int J Med Inform. 2004;73(2):127-38. [20] Murphy J, Stramer K, Clamp S, Grubb P, Gosland J, Davis S, Health informatics education for clinicians and managers What s holding up progress? Int J Med Inform. 2004;73 (2):205-213. [21] Hersh W, Williamson J. Educating 10,000 informaticians by 2010: the AMIA 10 10 program. International Journal of Medical Informatics. 2007; 76: 377-382. [22] Feldman S, Hersh W. Evaluating the AMIA-OHSU 10 10 Program to Train Healthcare Professionals in Medical Informatics. AMIA Annual Symposium Proceedings, Washington, DC. American Medical Informatics Association. 182-186. [23] Mantas J, Hovenga EJS, editors. Global Health Informatics Education. Netherlands: IOS Press; 2004. [24] Ministry of Education, Lifelong Learning and Religion [Internet]. Greece: Greek Education System. [cited 2010 April 3]. Available from http://www.ypepth.gr. [25] Apostolakis I, Stamouli MA. Exercises in Applied Statistics in Health Sector. 1st Volume. Athens: Papazisis; 2007 (in Greek). [26] Demiris G. Interdisciplinary Innovations in Biomedical and Health Informatics Graduate Education. Method Inform Med. 2007; 46: 63-66. [27] Haigh J. Information technology in health professional education: why IT matters. Nurse Educ Today. 2004; 24:547-552.